شناسایی و تحلیلِ سلسله مراتبی کارکردهای کشاورزی از دیدگاه متخصصان

در نشست ریو (1992)، کشاورزی چندکارکَردی به عنوان پارادایم نوین توسعه ی کشاورزی و روستایی به جهانیان معرفی شد. چندکارکَردی بودن کشاورزی مبین آن است که کشاورزی واجد کارکَردهای تولیدی (تولید غذا، تولید الیاف) و کارکَردهای غیرتولیدی (عرصه ی ایجاد اشتغال و کسب درآمد، تقویت سرمایه ی اجتماعی، حفاظت از تنوع زیستی و ژنتیکی، تقویت صنایع روستایی، مظهر مناظر و چشم اندازهای زیبا) است. هدف کشاورزی چندکارکردی، بهره مندی روستاییان و کشاورزان، از کلیه ی مواهب بخش کشاورزی است. بنابراین، هدف این پژوهش، شناسایی و تحلیل سلسله مراتبی کارکَردهای کشاورزی کشور از دیدگاه متخصصان بود. به منظور دستیابی به این مهم، پژوهش در دو بخش مجزا صورت گرفت. در بخش اول، از روش دلفای جهت شناسایی کارکردهای کشاورزی کشور استفاده شد. بر اساس نمونه گیری هدفمند، 15 نفر از صاحب نظران توسعه ی کشاورزی کشور به عنوان اعضای پانل دلفای شناسایی شدند. در این مرحله که در سه دور انجام شد، ابزار گردآوری داد ه ها در دور اول، پرسشنامه ی باز و در دورهای دوم و سوم، پرسشنامه های بسته بود و جهت تحلیل داده ها در دور اول، از تحلیل محتوا و کدگذاری و در دورهای دوم و سوم، از نرم افزار spss 11.5 استفاده گردید. در نهایت، 7 کارکَرد به عنوان کارکردهای تولیدی کشاورزی و 33 کارکَرد به عنوان کارکَردهای غیرتولیدی کشاورزی در قالب 8 زیرعنوان (کارکَردهای اجتماعی و فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، آموزشی، معرفت شناسی، هنری، زیست محیطی و اکولوژیکی) شناسایی و تعیین گردیدند. از مهم ترین کارکردهای تولیدی می توان به تولید غذا، تولید خوراک دام و تولید الیاف و از مهم ترین کارکردهای غیرتولیدی می توان به امنیت غذایی، اشتغال-زایی، کسب درآمد، سرمایه ی اجتماعی، صادارت و ارزآوری، حفاظت از تنوع زیستی و منابع پایه ی تولیدی بخصوص آب و خاک اشاره نمود. بخش دوم پژوهش، در 5 استان غرب کشور - ایلام، کردستان، کرمانشاه، لرستان و همدان- که کشاورزی به عنوان فعالیت غالب اقتصادی در آنها مطرح می باشد، انجام گرفت. جامعه ی آماری این بخش از پژوهش، اعضای هیأت علمی دانشکده های کشاورزی و محققان مراکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی غرب کشور بودند که سرشماری گردیدند (n=417). ابزار گردآوری داده ها، یک پرسشنامه ی محقق- ساخت بود. تحلیل داده ها، با استفاده از نرم فزار expert choice 11 انجام شد. تحلیل داده ها نشان داد که معیارِ اقتصادی، در استان های غرب کشور، بالاترین اولویت را داراست. در ضمن، در این استان ها، 3 کارکرد « اشتغال زایی در مناطق روستایی»، « کسب درآمد در مناطق روستایی» و « حفاظت از منابع پایه ی تولید بخصوص آب و خاک» نسبت به سایر کارکردها از اولویت بالاتری برخوردار بودند. شایان ذکر است که کارکرد « تولید مواد خام برای بخش های گوناگون صنعت» پایین ترین اولویت را به خود اختصاص داد.